Het voormalige gymnasium Johan van Oldenbarnevelt in Amersfoort is zonder twijfel het meesterwerk van bouwmeester C. B. van der Tak. Het is een Rijksmonument uit 1933. Volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een “gaaf voorbeeld van een gymnasium, uitgevoerd in een zakelijk expressionistische stijl met invloeden van het werk van W.M. Dudok.”
Christinus van der Tak (1900-1977) was een telg uit een beroemd architectengeslacht. Zijn vader en grootvader hebben als architect een duidelijk stempel gezet op de ontwikkeling van Rotterdam. Christinus werd al op 27-jarige leeftijd stadsarchitect van Amersfoort. Op dat moment was de 15 jaar oudere Dudok al zo’n 13 jaar aan de slag als directeur Publieke Werken in het naburige Hilversum. Of beide bouwmeesters elkaar gekend hebben is niet te achterhalen, maar het ligt voor de hand dat ze als buren en collega’s in ieder geval elkaars werk goed kenden. Van beiden is bekend dat ze de ontwerpen van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright bewonderden.
Als stadsarchitect heeft Van der Tak tot 1945 een groot oeuvre in Amersfoort achtergelaten. Hij bouwde veel scholen en andere gemeentelijke gebouwen in een aan Dudok verwante stijl. Voor het gymnasium maakte Van der Tak gebruik van blokvormen, gegroepeerd rond een verticale bouwmassa, gevels uit gele baksteen, met “indrukwekkende luifels en naar voren springende vlakken die aan het gebouw een grote plasticiteit geven met een karakteristieke schaduwwerking”, zo meldt de al even indrukwekkende monografie ‘C.B. van der Tak, Stadsarchitect tussen modernisme en traditie’ van Anton Groot en Max Cramer.
Net als Dudok schreef Van der Tak voor Amersfoort een ‘beëindigingsplan’ dat de definitieve vorm van Amersfoort als stad in het groen moest vastleggen.
De schrijvers zien veel meer paralellen tussen het werk van Van der Tak en Dudok. Een mooi voorbeeld is de meisjesschool aan de Bisschopsweg in Amersfoort, die in Hilversum moeiteloos voor een Dudok had kunnen doorgaan. Ook een aantal van zijn volkswoningbouwprojecten lijken op die van Dudok. En net als zijn Hilversumse collega schreef Van der Tak voor Amersfoort een ‘beëindigingsplan’ dat de definitieve vorm van Amersfoort als stad in het groen moest vastleggen. In het oosten van de stad projecteerde hij, in navolging van Dudok, wigvormige groengebieden waarmee de natuur de stad werd binnengehaald.
Een ander voorbeeld van de verwantschap in vormentaal is het zendstation voor de Nederlandse radiozenders dat vlak voor de oorlog werd gebouwd in Lopikerkapel. Het gebouw herbergde de enorme radiozenders en had dus vooral een technische functie. Het werd ontworpen door ir. B. A. Verhey. Maar om de buitenkant ook fraai te laten zijn werd Van der Tak ingehuurd. Hij ontwierp een iconisch gebouw in Dudokstijl.
Met de monografie van Groot en Cramer is Van der Tak als architect uit de vergetelheid gehaald, waarin hij na de oorlog was verzeild. Omdat hij lid was van de NSB werd Van der Tak in 1945 ontslagen als stadsarchitect en veroordeeld tot een gevangenisstraf in kamp Amersfoort. In de jaren vijftig startte hij zijn eigen bureau, dat ondanks zijn oorlogsverleden redelijk succesvol was. Zo ontwierp Van der Tak de eerste serviceflat van Nederland. Dat leverde hem veel nieuwe, vergelijkbare opdrachten op waarmee zijn bureau tot eind jaren zestig bezig zou blijven. Nadat in de jaren tachtig een aantal van zijn gebouwen op de monumentenlijst werd geplaatst, nam de belangstelling voor het werk van de voormalige stadsarchitect weer wat toe.
Het voormalig gymnasium is in 2002 grondig gerestaureerd en aangepast aan de eisen des tijds. Het doet nu dienst als kantoorgebouw.
Bronnen:
C.B. van der Tak. Stadsarchitect tussen modernisme en traditie 1929-1945, Anton Groot en Max Cramer.
Foto’s Henk Verheyen Fotografie, www.henkverheyen.nl
Willem Marinus Dudok, architect 