Architect Jos Overtoom uit Schagen (1895-1980) was een zeer veelzijdig kunstenaar. Als kind bleek al dat hij grote muzikale talenten had als violist en zanger. Daarnaast ontwikkelde hij zich in de loop der jaren als getalenteerd tekenaar, schilder, fotograaf en beeldhouwer. Maar afkomstig uit een familie van aannemers en bouwkundigen lag het voor de hand dat ook Jos de bouw in zou gaan.

Overtoom studeerde bouwkunde aan de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam. In 1924 vestigde hij zich als zelfstandig architect in Baarn, na een kort verblijf in Hilversum. In Baarn zou hij tot 1937 wonen en zijn beste en productiefste jaren als architect beleven. Zijn broer Siem werkte als aannemer in datzelfde dorp met Jos samen.

Het oeuvre van Overtoom is heel divers en wordt wel omschreven als baksteen-expressionisme, of kubistisch expressionisme. De Baarnse architect Martin Groenesteijn schrijft in 1995 in de Baarnsche Courant: “Efficiënt en sober materiaalgebruik is een van de kenmerken van Overtoom. (…) Bijna al zijn ontwerpen kenmerken zich door asymmetrische composities van in elkaar grijpende volumes en vlakken, waarvan delen op zich wel weer symmetrisch zijn. Hoewel hij bouwde van Rotterdam tot Schagen en van Obdam tot Hilversum staan al zijn topstukken in Baarn, iets om zuinig op te zijn.”

Een van Overtooms bekendste werken in Baarn is zijn eigen woonhuis, dat hij in 1932 ontwierp en nog datzelfde jaar werd gebouwd: Villa De Berkjes. (Overtoom gaf al zijn woonhuizen de naam van een boom. Villa De Kastanje is een ander veelgeprezen werk in Baarn.)

De Berkjes is een Rijksmonument. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed concludeert in haar omschrijving van het werk: “Het woonhuis vertoont verwantschap met de werken van W. M. Dudok en kenmerkt zich door een sterke kubistische vormentaal met horizontale en verticale accenten, alsmede door opvallende kleur- en materiaaltoepassingen.”

Het is niet bekend of Dudok en Overtoom elkaar gekend hebben. Het waren tijdgenoten en beiden hadden een enorme passie voor muziek en voor de bouwkunst. Dus de kans dat hun paden elkaar hebben gekruist is reëel. En gezien de nabijheid van Baarn en Hilversum is het veilig om aan te nemen dat ze in ieder geval elkaars werk goed hebben gekend. 

Het huis is nog steeds in gebruik als woonhuis en heeft sinds zijn voltooiing in 1932 nog niets aan pracht verloren. Volgens de eerder aangehaalde Baarnse architect Martin Groenesteijn komen in De Berkjes alle karakteristieken van Overtoom in “een fantastische synthese samen”: in elkaar grijpende vlakken en volumes, langgerekte glas-in-loodramen, dunne betonnen luifels, speciale metselwerkverbanden en sierlijke ornamenten, zoals de stenen bol onder de luifel, die ook in Dudoks werken vaak te vinden is.

Overtoom heeft 5 jaar in zijn eigen schepping gewoond. In 1937, toen de bouwsector vrijwel tot stilstand was gekomen door de wereldwijde depressie, keerde hij terug naar Schagen. In en om dat stadje heeft hij nog jarenlang woonhuizen, scholen en winkels gebouwd en verbouwd. Ook was hij enige tijd bisschoppelijk inspecteur van kerken in het bisdom Haarlem. Daarnaast bleef hij zeer actief in de muziek en al zijn andere creatieve bezigheden. Aan het eind van zijn werkzame leven hield hij zich vooral bezig met de handel in antiek.

Bronnen:

Baarnsche Courant (1995)

https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/511721

https://www.westfriesgenootschap.nl/geschiedschrijving/biografie/biografie_jos_overtoom.php

https://www.groenegraf.nl/fotodetail.php?id=4518