Vlakbij de haven van Willemstad staat het voormalige kantoor van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (KNSM). Met zijn vierkante toren en bakstenen gevels is het een opvallend voorbeeld van modernistische architectuur op Curaçao, met duidelijke verwijzingen naar het werk van Dudok.
Het gebouw aan de Breedestraat in het stadsdeel Punda werd gebouwd tussen 1939 en 1941. Het was het regionale hoofdkantoor van de KNSM, een rederij die naast Europese bestemmingen ook Centraal Amerika en het Caribisch gebied bevoer.
De modernistische bouwstijl werd vanaf de jaren ’30 op het eiland ‘geïmporteerd’ door grote bedrijven als de KNSM en Shell en door Nederlandse architecten als Pieter van Stuivenberg, Cees Bakker en Ben Smit.
Maar wie het KNSM-gebouw heeft ontworpen is niet duidelijk. De Nederlandse architect Henk Nolte, die op het eiland een indrukwekkend oeuvre heeft nagelaten van nieuwbouw en restauratiewerk, zei in de jaren ’90 in een interview dat het gebouw is ontworpen door het bouwbureau van de KNSM in Amsterdam. Maar in de lokale pers wordt het werk ook wel toegeschreven aan de eerdergenoemde Pieter van Stuivenberg (1905-1985), die vooral bekend staat om zijn Curaçaose werken in art-decostijl.
Volgens restauratie-architect Michael Newton zijn voor beide beweringen geen harde bewijzen. Newton is dé expert in monumentenzorg op het eiland. Hij oppert de mogelijkheid dat het ontwerp door het bouwbureau is gemaakt en dat Van Stuivenberg de bouw ter plekke als toezichthouder heeft begeleid. Toen hij op 22-jarige leeftijd in Nederland trouwde schreef Van Stuivenberg ‘bouwkundig opzichter’ als beroep op de huwelijksakte, dus het zou goed kunnen. Pas later ging hij zelf ontwerpen.
Als het ontwerp inderdaad uit Nederland afkomstig is, ligt de verwantschap met een Nederlandse bouwstijl ook voor de hand. Welke architect ook voor het KNSM-gebouw verantwoordelijk is, vast staat wel dat hij of zij geen hekel had aan het werk van collega Dudok. “De hoge slanke toren op de hoek van het gebouw, de okerkleurige bakstenen en het opvallende metselverband zijn elementen die terug te vinden zijn in het werk van Dudok. Het gebouw heeft dan ook opvallende overeenkomsten met het stadhuis van Hilversum,” zo meldt de uitgave Monumento Habrí 2017 ter gelegenheid van Monumentendag 2017 op Curaçao. Ook de blauwe tegels in de nok van de gele traptoren zijn een onmiskenbare vingerwijzing.
De monumentale ingangspartij aan de westzijde is daarentegen weer gebouwd in art-decostijl, aan weerszijden bekleed met zwarte marmeren platen. Bijzonder en kostbaar zijn de brede bronzen deuren bij de hoofdingang en op het balkon, ooit voorzien van glas-in-lood. De bronzen raamkozijnen die in Amsterdam waren gemaakt, konden door de Duitse inval in 1940 niet worden verscheept en zijn gedurende de oorlog verstopt in een loods. Pas na de oorlog werden de tijdelijke houten kozijnen met shutterramen vervangen door het originele brons. Inmiddels zijn de kozijnen vervangen door aluminium.
Het KNSM-gebouw is een nationaal monument. Desondanks is toestemming verleend voor de bouw van een moderne lifttoren aan de voorzijde, die het oorspronkelijke ontwerp enigszins uit evenwicht brengt.
Dudok heeft zelf geen werken op Curaçao gerealiseerd, al had hij dat graag gewild. In 1946 kreeg hij opdracht om een nieuw regeringscentrum met gouvernementskantoren te ontwerpen. Opdrachtgever was ir. J.F. Groote, de naar Curaçao verhuisde oud-directeur van de Dienst Openbare Werken in Hilversum. In die functie was hij eerder de opvolger van Dudok. Hij kende hem dus goed en was zeer te spreken over diens ontwerp voor Curaçao. Ook de Staten, het parlement van de Antillen, aanvaardden het voorstel. Maar tot uitvoering kwam het niet, omdat de Antillen kort daarna een andere, gedecentraliseerde staatsvorm kregen.
Bronnen:
Een eeuw architectuur op Curaçao, Ronald G. Gill. Uitgever Klein Bottelier, Curaçao
KNSM-gebouw, opvallend modern, Ellen Evenhuis. Amigoe 27 februari 2010
Pieter Antonie van Stuivenberg, architect. De Archiefvriend, september 2022
Monumento Habrí 2017, Jeanette van Ditzhuijzen en Gerda Gehlen
Met dank aan Michael Newton
Willem Marinus Dudok, architect 