Op een prominente plek, goed zichtbaar aan de kruising tussen de Waalsdorperweg en de Van Alkemadelaan in Den Haag komen we deze royale ‘Inspired By’ tegen. Het kantoorgebouw van de Centrale Onderlinge Bedrijfsverzekering voor Ziekteverzekering aan de Van Alkemadelaan 700 in Den Haag werd in 1933 ontworpen door de in Den Haag werkzame architect Jan Wils (1891-1972). Wils is vooral bekend geworden door zijn ontwerp voor het Olympisch stadion in Amsterdam (1926-1928) en de omliggende gebouwen aan het Stadionplein.

De Haagse gebouwen van Jan Wils worden veelal gerekend tot de architectuurstroming Nieuwe Haagse School, die gekenmerkt wordt door robuuste geometrische bouwvolumes met bakstenen gevels, betonnen luifels en met beton afgewerkte borstweringen en entreepartijen. De architectuur maakte vooral tussen 1925 en 1935 opgang in Den Haag. 

Jan Wils, een generatiegenoot van Dudok, begon zijn carrière in 1914 op het bureau van architect H.P. Berlage. In 1916 startte hij zijn eigen architectenbureau in Den Haag. Via Berlage, die in dit decennium lezingen gaf over de nieuwe Amerikaanse architectuur, maakte Wils kennis met het werk van Frank Lloyd Wright. En werd een fervent volger van diens architectuuropvattingen, wat leidde tot zijn bijnaam Frank Lloyd Wils.

Wils’ eerste ontwerpen zijn direct terug te voeren op ontwerpen van Wright in de Verenigde Staten. Hierin vind je bijvoorbeeld de ver uitstekende luifels boven de entrees, de smalle verticale raamstroken en de geïntegreerde bloembakken. Ook de samengestelde kubistische bouwmassa’s komen voort uit een inspiratie op de Amerikaanse grootmeester. De Nieuwe Haagse School wordt ook wel omschreven als een samengaan van de architectuur van Berlage, Wright en De Stijl. 

Wils schreef zijn vriend Dudok: Werkelijk, ik geniet er altijd van, als ik je werk zie.

Wils wordt ook regelmatig in verband gebracht met Dudok. De beide architecten kenden elkaar goed en hadden ooit overwogen om gezamenlijk een bureau te beginnen. In 1919 werkten ze samen aan een stadswijk voor arbeiders in Hengelo, getuige een door beide ondertekende blauwdruk. In 1931 merkte de eigentijdse architectuurcriticus en hoogleraar J.G. Wattjes in Het Bouwbedrijf op dat er een sterke verwantschap [was] tussen het werk van Wils en dat van Dudok, naar aanleiding van Wils’ ontwerp van de Citroëngarage aan het Stadionplein in Amsterdam. In 1932 schreef Wils aan Dudok dat hij nog steeds groei in diens werk zag, ‘door straffere belijning van de bouwmassa’s, door ruimtelijke tegenstellingen, door verfijning van de verhoudingen, in maat en kleur […]. Werkelijk, ik geniet er altijd van, als ik je werk zie’. In het Bouwkundig Weekblad noemde architect Willem Kromhout Wils in 1935 ‘als architect Dudokiaan’. 

Dudokiaans was het ontwerp van de Centrale Onderlinge zeker. Dudokkenner Herman van Bergeijk vergeleek het kantoorgebouw met de door Dudok ontworpen Calvijnschool en architectuurcriticus Reinder Blijstra (1901-1975) refereerde in 1964 aan het kantoorgebouw met de opmerking dat het van Dudok zou kunnen zijn. Het hoog opgetrokken trappenhuis met het ronde venster en de hoge schoorsteen vormen de verticale tegenhangers van de horizontale vleugels met de grote raamstroken; de speelse opbouw van de bouwmassa’s, de overstekende dakranden, de terugliggende entreepartij, het zijn inderdaad kenmerken die we bij de Hilversumse bouwmeester terugvinden. 

In 1948-1949 werd het kantoorgebouw door Wils met een verdieping opgehoogd, waardoor volgens Van Bergeijk de dynamische beeldwerking behoorlijk is verstoord. Desondanks ligt de naam Dudok ons bij het zien van het kantoorgebouw van de Centrale Onderlinge nog steeds voor in de mond.

De Centrale Onderlinge was niet het eerste Dudokiaanse kantoorgebouw van Wils. In 1930-1932 ontwierp hij een nieuw gebouw voor de Onderlinge Levensverzekering van Eigen Hulp (O.L.V.E.H.) dat aan de Kortenaerkade in Den Haag werd gebouwd. Dit gebouw heeft veel kenmerken van het Raadhuis in Hilversum, en kwalificeerde daarmee eveneens als een echte ‘Inspired By’. Jammer genoeg is het gebouw in 1969 afgebroken, iets dat de Centrale Onderlinge gelukkig bespaard is gebleven.

Literatuur:

H. van Bergeijk, Willem Marinus Dudok. Architect-stedebouwkundige 1884-1974, Naarden 1995.

H. van Bergeijk, Jan Wils, De Stijl en verder, Rotterdam 2007.

V. Freijser (red.), De stijl van Jan Wils. Restauratie van de Papaverhof, Den Haag 1989.

J.G. Wattjes, ‘Gebouw Citroën aan het Stadionplein te Amsterdam (architect Jan Wils)’, Het Bouwbedrijf 1931,nr. 45, pp. 569-572.

W. Kromhout, ‘Excursie per “Johan de Witt” naar Havre ter bezichtiging van de “Normandië”, Bouwkundig Weekblad Architectura 56 (1935), p. 258.